چگونه عسل ارگانیک تولید میکنیم ؟

از لحاظ علمی، عسل ارگانیک، عسلی است که در تمامی مراحل تولید و فرآوری آن از هیچ نوع ماده سمی و شیمیایی و آنتی بیوتیکی استفاده نشده باشد یعنی زنبور دار از هیچ نوع ماده برای عمل آوری عسل به زنبوران عسل نخورانده باشد و حتی از آفت کشها و داروها هم برای مبارزه با بیماریها و افت های احتمالی زنبور عسل در فرایند تولید استفاده نکرده باشد ، آنگاه شهد جمع آوری شده و فرآوری شده توسط زنبور عسل به عسل ارگانیک تبدیل می شود.

اهمیت عسل ارگانیک در سالم بودن محصول و کیفیت مطلوب و طبیعی آن است، که در اختیار مصرف کنندگان قرار گرفته و رضایت مصرف کننده را فراهم می آورد.

کندوی عسل ، ظروف شربت خوری کندو، قاب چوبی و شان عسل و حتی موم داده شده نیز به کندو باید سالم و فاقد مواد آلاینده وشیمیایی باشد. این فرآیند بیولوژیک در زنبورستان کوزه عسل اجرا میگردد.

متاسفانه امروزه استفاده از پلاستیک به جای چوب در صنعت زنبورداری رواج چشمگیری یافته که خود این امر باعث تهدید و به چالش کشیدن سلامت عسل ها و محصولات تولید شده می گردد .

اجرای کشاورزی پایدار علاوه بر آن که منجر به سود بخشی اقتصادی- اجتماعی می شود، مانع از پیدایش آلودگی های آب و خاك شده و با حفاظت از محیط زیست از به خطر افتادن حیات گیاهان، حیوانات و انسان ها جلوگیری خواهد کرد. این در حالی است که الگوهای کشاورزی متداول خسارت های جبران ناپذیری به منابع زیستی کشور وارد می آورد.

در کشاورزی ارگانیک کاربرد مواد شیمیایی مصنوعی ممنوع و تمام مراحل تولید، فرآوری و بازاریابی محصولات دارای استاندارد های خاصی است. اجرای این استانداردها در تولید محصولات کشاورزی ارگانیک توسط یک موسسه ی گواهی کننده، نظارت می شود.

توصیه های پزشکان و متخصصان سلامت غذایی درباره خطرات فراوان باقیمانده ی غیر مجاز کود و سم شیمیایی در محصولات کشاورزی و هشدارهای کارشناسان محیط زیست درباره ی آلودگی های خطرناك طبیعت از جمله آلودگی مخازن آب زیرزمینی و خاك مزارع به خوبی نشان می دهد که این نوع کشاورزی باید به عنوان یکی از اولویت های سیاست های عمومی بخش کشاورزی، مورد توجه قرار گیرد.

در کشاورزی مدرن، زنبور عسل از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و از این حشره مفید به دلیل نقش آن در بازدهی اقتصادی از طریق گرده افشانی و افزیش محصولات استفاده می شود.

تعریف ارگانیک: ارگانیک در لغت به معنی به سامان، منظم و وابسته به موجود زنده آمده است.

میزان تولید عسل و عسل ارگانیک در دنیا:

در دنیا یک میلیون و 200 هزار تن عسل تولید می شود که 70 درصدآن چند گیاهی و 30 درصد باقیمانده تک گل است. 50 درصد عسل جهان توسط  کشورهای چین، آمریکا، آرژانتین، مکزیک، ایران، ترکیه، و کشورهای اروپای شرقی تولید می شود.

52 درصد عسل ارگانیک جهان توسط اروپا، 45درصد توسط آمریکا و 3 درصد دیگر توسط سایر کشورهای دنیا تولید می شود.

مسائل کلیدی مدیریت ارگانیک در زنبورستان :

برای تولید محصولات ارگانیک توسط زنبور عسل شرایط خاصی لازم است که می توان به تعدادی از آنها بدین شرح اشاره نمود.

زنبورداری در شرایط مزرعه، امکان دسترسی به آب و مواد غذایی طبیعی، شهد باید الزاما” ازگیاهان ارگانیک یاطبیعی تامین شود، ساخت کندوها از مواد طبیعی، همبستگی باجمعیت فعال منطقه، حفظ عسل کافی برای حفظ کندو، درشرایط ویژه شکر و عسل تغذیه ای بیرونی باید ارگانیک باشد، دوره تبدیل در زنبور یکسال است، مجاز بودن جای گزینیموم، تعویض منظم موم، تامین کلنی ها از واحدهای ارگانیک، سازگاری نژاد با شرایط محلی، ضدعفونی و پاکسازی ،بازرسی مستمر کندوها، انتقال کندوهای بیمار، از بین بردن کندوهای آلوده .

علاوه برفرآیند تولید مدیریت ارگانیک شامل مقررات سیستم بازرسی، مقررات بسته بندی ها، مقررات جابجایی ،مقررات سیستم های گواهی، مقررات مواد افزودنی نیز می گردد.

• پیشگیری و کنترل آفات و بیماری ها و خسارت ناشی از سموم بر کلنی های زنبور عسل برای تولید محصولات ارگانیک:

ملاس چغندر قند می تواند به عنوان یک ماده دور کننده برای حفاظت زنبوران عسل در زمان سم پاشی مزارع و باغات مورد استفاده قرار گیرد. ملاس چغندر قند حداقل تا 8 ساعت پس از استفاده همچنان دارای خاصیت دور کنندگی است و در حفاظت از زنبورعسل و کاهش تلفات در هنگام سم پاشی مرثر است.

برای تعیین مناسب ترین غلظت ملاس چغندر قند، در آزمایشی غلظت های مختل ملاس چغندر قند با سم زولن مخلوط و بر روی مزرعه یونجه در مرحله گلدهی کامل اسپری شد .

نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که استفاده از 15 لیتر ملاس چغندر قند به همراه 400 لیتر آب و 5 / 2 الی 3  لیتر سم زولن در هکتار منجر به دور شدن زنبوران عسل در موقع سم پاشی و در نتیجه کمترین تلفات زنبوران عسل را به دنبال داشت.

• روش های مقابله با کنه واروآ( غیر دارویی )

کنه واروا به عنوان انگل زنبورعسل در صنعت زنبورداری جهان بسیار مهم محسوب می شود مان و راه های مقابله شیمیایی با این کنه متاسفانه بسیار رایج است اما برخی روش های ارگانیک برای درمان به شرح زیر توصیه می گردد :

-تله گذاری: این شیوه بر جمع کردن واروآهای کندو در یک قاب و سپس حذف قاب، استوار است. چون واروآها تخمگذاری در سلول های نر را ترجیح می دهند می توان آنها را با تأمین یک قاب مومی نر بافی شده به تله انداخت ،زمانی که آخرین حجره بسته شد قاب از کندو خارج و موم آن را ذوب کرده یا سوزاند.

-جذب کننده ها: مواد جذب کننده مثل عصاره سلول های نر نیز که توسط برخی از شرکت ها ساخته می شوند روی کادر یا قاب پاشیده شده و حدود 75 % وارواها را جذب می نماید.

-ملکه جدید: با برداشتن و ذوب کردن اولین قابی که ملکه در آن تخمگذاری کرده می تواند بخش قابل توجهی از واروآهای موجود را حذف نمود،محققین روسی مشاهده کرده اند که شفیره های اولین قابی که ملکه جدید در آن تخمگذاری کرده , 46 % آلوده است. با برداشت این قاب جمعیت واروا کاهش کلی پیدا می کند سایر قاب ها دارای 4 % آلودگی بوده اند.

-4 حبس کردن ملکه: با این روش ملکه را روی یک قاب سه مرتبه به فاصله 10 روز حبس کرده، بعد از 30 روز کادر راخارج نموده و سوزانده می شود. ملکه را میتوان عوض کرد. به این روش 60 % وارواها از بین می روند .

• پیشگیری و درمان جرب مجاری تنفسی زنبور عسل:

از کلنی های مقاوم به بیماری اقدام به پرورش ملکه شود. و از آن ملکه ها، در سایر کلنی ها استفاده شود. از مجاورت با کلنی های آلوده،

پرهیز شود . برای درمان این آلودگی امروزه از داروهایی با منشاء گیاهی از جمله تیمول، منتول، اسید فرمیک و روغنهای گیاهی استفاده میشود ، که هم برای زنبور کم ضرر است و هم اثر سوء بر محیط زیست ندارد. روغن اکالیپتوس و شکر برای درمان این بیماری، استفاده شده است . استفاده از تیمول در درجه حرارت بالای 15 و به مقدار 25 – 50 گرم توصیه می شود .

• داروهای گیاهی بجای آنتی بیوتیک ها

شرکت کوزه عسل جایگزینی روش های ارگانیک از جمله داروهایی گیاهی به جای استفاده از داروهای غیر ارگانیک در دستور کار دارد از جمله داروهایی از خانواده تیمول و منتول، تیمول دارای خاصیت ضد باکتریایی است و در گیاهانی مانند آویشن وجود دارد.

• زنبورداری ارگانیک

محل های کندوها باید از محل های زیر بیش از 5 کیلومتر فاصله داشته باشد: گروه گل های سمپاشی شده با آفت کش ها یا دستکاری شده با مهندسی ژنتیک، شهر یا محل های فعال صنعتی، محل های زباله و فضولات.

محدودیت هایی برای مواد استفاده شده در ساختمان کندوها و مواد پوششی و حفاظتی وجود دارد. سطوح وسایل استخراج و ذخیره باید از مواد چوبی ساخته شود.

راه های کنترل بیماری محدود است. هرکدام از اجزاء موثر در کنترل نوزما و لوك اروپایی باید به دقت انتخاب شود.

در نهایت میبایست عملیات فرایند بسته بندی محصولات روشهای فرآوری و رس گیری و ظروف کنترل شده باشد .

• منبع زنبوران عسل:

نژاد انتخاب شده برای پرورش باید چنان باشد که آن نژاد بتواند با وضعیت های محیط سازگاری پیدا کرده و از لحاظ مسائل حیاتی و بیماری مقاوم باشند

• استقرار کندوها

اطمینان از وجود شهد طبیعی، گیاهان تولید کننده شهد و گرده کافی در محل انتخاب شده برای گذاشتن کندوها مهم بوده و وجود آب مناسب از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. در داخل یک شعاع سه کیلومتری از محل زنبورستان وفور منابع شهد و گرده برای تولید ارگانیک از ضروریات است. دور نگه داشتن از هر منبع تولید غیر کشاورزی جلوگیری از آلودگی را امکان پذیر می کند.

• تغذیه

در پایان فصل تولید کندوها باید با ذخیره عسل و گرده کافی برای زمستان گذرانی آماده شوند. تغذیه مصنوعی کلنی ها برای بقای آنها در زمان تغییرات جوی مجاز است. تغذیه مصنوعی باید با عسل ارگانیک که از سایر واحد های ارگانیک تهیه شده است، ساخته شود. استفاده از شربت شکر تولید شده به طریقه ارگانیک یا شربت ملاس تهیه شده به روش ارگانیک را به جای استفاده از عسل در تغذیه مصنوعی می توان بکار برد. بخصوص با توجه به تغییرات جوی که باعث کرستالیزاسیون عسل می شود در زمانی که این مشکل حادث شده باشد از این روش می توان استفاده کرد.

• پیشگیری از بیماری ها و درمان های دامپزشکی

پیش گیری از بیماری ها باید بر طبق اصول زیر باشد:

انتخاب نژادهای مقاوم به بیماری برای تولید عسل ارگانیک

به کار بردن روش های مناسب برای بالا بردن قدرت مقاومت به بیماری، مثل، تعویض ملکه مناسب، بازرسی اصولی کندوها برای پیداکردن هر گونه ناهنجاری، کنترل تولید زنبوران نر در داخل کندو، ضدعفونی مواد و تجهیزات در زمان های مشخص، از بین بردن مواد و منابع آلوده، تنظیم مرتب موم و نگهداری عسل وگرده کافی در داخل کندو، اگر با تمام مراتب فوق بیماری از کنترل خارج شد استفاده از داروهای دامپزشکی با نظارت کارشناس دام مورد تایید است . محصولات فیتوتراپیک و هومئوپانیک باید در تنظیمات محصولات آلوئوپانیک سنتز شده شیمیایی استفاده شود در صورتی که اثرات

درمانی برای درمان کندوهای موثر باشد . اگر محصولات نام برده شده اثرات مؤثری بر درمان بیماری یا آلودگی حشرهای کندو نداشته باشد محصولات داروئی سنتزی شیمیائی آلوپاتیک ممکن است تحت مسئولیت دامپزشک یا سایر افراد مجاز مورد استفاده قرار گیرد بدون زیر پا گذاشتن اصول ایمنی ارگانیک .

استفاده محصولات داروئی سنتز شیمیائی شده برای درمان پیشگیرانه ممنوع است. اسیدفورمیک، اسید لاکتیک، اسید استیک و اسیداگزالیک و مواد زیر شامل منتول ،تیمول، آکالیپتوس یا کافور می تواند در درمان واروآ استفاده شوند.

• ویژگی های کندوها و مواد مورد استفاده در زنبورداری :

کندوها باید از مواد طبیعی که امکان آلودگی آنها به آلاینده های محیطی و کشاورزی وجود نداشته باشد ساخته شوند. به استثناء محصولات اشاره شده فقط مواد طبیعی مثل بره موم. موم وروغن های گیاهی را میتوان در کندو استفاده کرد. استفاده از شان های حاوی لارو برای استخراج عسل ممنوع است. درمان فیزیکی مثل استفاده مستقیم از شعله ممنوع است.

• استخراج، فرآوری و ذخیره سازی

از استخراج عسل از شان حاوی لارو زنده جلوگیری شود. زنبوردار می بایست استخراج و ذخیره عسل را طبق شرایط استاندارد انجام دهد. به طوری که گرمای عسل موقع استخراج نبایستی بیش از 35 درجه سانتی گراد باشد.

عسل بایستی در حلب های فلزی روکش دار بهداشتی و غیر قابل نفوذ هوا بسته بندی شود.از ظروف و دبه های پلاستیکی استفاده نکنید .

استاندارد عسل در ایران

عسل ماده طبیعی شیرینی است که زنبور عسل آن را از شهد گل ها یا شکوفه ها، تراوش بخش زنده گیاهان یا ترشحات حشرات مکنده که بر روی قسمت های زنده گیاهان هستند تولید می کند، زنبورعسل شهد ها را جمع آوری، و پس از اضافه کردن آنزیم های مختل و فرآوری و تبخیر رطوبت اضافی و رساندن در کندو ذخیره می سازند.

ویژگی های شیمیائی

آزمون باقیمانده داروها و آفت کش ها بنا بر در خواست خریدار و یا فروشنده انجام می شود. استانداردهای ملی زیر در این زمینه تدوین شده است:

استاندارد ملی ایران 7087 عسل- باقیمانده داروهای دامی روش نمونه برداری برای کنترل- روش آزمون

استاندارد ملی ایران 2 – 9037 آفت کش ها- اندازه گیری باقیمانده آفت کش ها در غذاهای غیر چرب به روش چند ماده ای با استفاده از کروماتوگرافی گازی.